W dniach 28-29 kwietnia 2014 r. w Kazimierzu Dolnym odbyła sięXXXI Konferencja Naukowo-Techniczna pt. „Kontrola bezpieczeństwa i jakości pasz”, zorganizowana przez Instytut Zootechniki Państwowy Instytut Badawczy (IZPIB), Krajowe Laboratorium Pasz w Lublinie przy współpracy Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowego Instytutu Badawczego (PIWPIB) w Puławach.
KonferencjęotworzyłJózef Śliwa, z-ca Dyrektora IZPIB ds. Infrastruktury, witając uczestników i zaproszonych gości oraz przedstawiając cele konferencji. W konferencji uczestniczyli producenci pasz, inspektorzy inspekcji weterynaryjnej, pracownicy ZHW oraz przedstawiciele firm oferujących dodatki paszowe i aparaturęoraz wyposażenie dla laboratoriów badających pasze. Gośćmi konferencji byli przedstawiciele Głównego Inspektoratu Weterynarii z Dyrektorem Biura Pasz, Farmacji i Utylizacji dr Jackiem Borutą.
W konferencji uczestniczyli także pracownicy naukowi z Ukrainy. Delegacji pracowników z Państwowego Naukowo-Badawczego Instytutu Kontroli Preparatów Weterynaryjnych i Dodatków Paszowych we Lwowie przewodziłDyrektor prof. Igor Kocjumbas. Instytut Zootechniczny z Charkowa reprezentowałDyrektor prof. Igor Ionow.
Wykładowcami byli pracownicy naukowi Państwowego Instytutu Weterynaryjnego PIB w Puławach, Instytutu Zootechniki PIB w Krakowie, Uniwersytetu im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy, Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie, Instytutu Ochrony Roślin PIB w Poznaniu oraz Państwowego Naukowo-Badawczego Instytutu Kontroli Preparatów Weterynaryjnych i Dodatków Paszowych we Lwowie.
Celem Konferencji Naukowo-Technicznej było przedstawienie aktualnych zagadnieńbadawczych i praktycznych w zakresie jakości i bezpieczeństwa pasz, zarówno w odniesieniu do ich produkcji jak teżużytkowania w żywieniu zwierząt. Tematyka konferencji dotyczyła podstawowych czynników zagrożeńi możliwości przeciwdziałania (m.in. poprzez kontrolępasz), nowych regulacji prawnych w zakresie wprowadzania pasz na rynek, wyników urzędowego nadzoru nad paszami, jakości materiałów paszowych, oceny zagrożeńmikrobiologicznych, homogeniczności dodatków paszowych, metod badania pasz i interpretacji wyników.
Prezentowane referaty i doniesienia dotyczyły aktualnych wymagańw zakresie kontroli bezpieczeństwa i jakości pasz, kierunków zmian ustawodawstwa europejskiego w zakresie bezpieczeństwa paszowego w odniesieniu do materiałów i dodatków paszowych z uwzględnieniem zagrożeńi oceny ryzyka, problemów utrzymania jakości badańchemicznych i mikrobiologicznych pasz, interpretacji wyników badańpasz. Przedstawiono również wyniki urzędowej kontroli pasz w roku 2013 i ich ocenę.
Dużo uwagi poświęcono metodom badańskładników pokarmowych, dodatków paszowych, niepożądanych zanieczyszczeńchemicznych i mikrobiologicznych materiałów i mieszanek paszowych pod kątem ich wykorzystania do celów urzędowej kontroli, wynikom porównańmiędzylaboratoryjnych i badańhomogeniczności składników mineralnych i dodatków paszowych. Doniesienia w tym zakresie były prezentowane głównie w postaci posterów opublikowanych w materiałach konferencyjnych (23 postery).
Rozważano zagrożenia ze strony niepożądanych zanieczyszczeńchemicznych (np. dioksyny, mikotoksyny) i mikrobiologicznych (np. Salmonella) oraz zagrożeńzwiązanych z przetwórstwem paszowym i technologiąwytwarzania paszy (zanieczyszczenia krzyżowe ze strony kokcydiostatyków w paszach niedocelowych). Poniżej przedstawiamy niektóre z prezentowanych referatów.
System zapewnienia bezpieczeństwa pasz w łańcuchu żywnościowym – stan i perspektywy – prof. K. Kwiatek, mgr inż. Z. Osiński, lek. wet. Marek Walczak PIWet-PIB Puławy. W referacie wskazano na postępujący rozwój i wdrażanie zasad GMP/GHP oraz systemu HACCP na całej długości łańcucha żywnościowego. W ostatnich latach szczególnym zainteresowaniem cieszy sięetap produkcji pierwotnej, który obejmuje także produkcjępasz i żywienie zwierząt żywnościowych. Podkreślono, że doskonalenie systemu na etapie produkcji pierwotnej może daćnajwiększe efekty w zakresie poprawy bezpieczeństwa żywności. Występujące w łańcuchu żywnościowym zagrożenia musząbyćoceniane i poddawane priorytetyzacji oraz włączone w system zapewniający ich minimalizację. W kolejnej fazie te czynniki zagrożeń, które stwarzająwiększy problem niżinne, powinny staćsięprzedmiotem procesu określanego mianem analizy ryzyka. I tąwłaśnie ścieżkąryzyka musimy obecnie podążać. W ten sposób będziemy mogli to ryzyko poznawaći szacowaćjego poziom, aby potem nim zarządzaćw sposób minimalizujący jego negatywny wpływ na bezpieczeństwo żywności i ochronęzdrowia publicznego.
Kontrola jakości pasz a wymagania w obszarze prawnie regulowanym - dr W. Korol, dr J.Rubaj, dr inż. G. Bielecka – IZPIB KLP Lublin.Urzędowa kontrola jakości handlowej pasz (bezpieczeństwo II) służy przede wszystkim potwierdzeniu zgodności zawartości składników paszy z deklaracjąproducenta na etykiecie i spełnianiu innych wymagań, takich jak nieprzekraczanie maksymalnych zawartości dodatków paszowych w mieszankach paszowych czy substancji niepożądanych pochodzenia roślinnego w paszach. Kontrola prowadzona jest w oparciu o rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 882/2004, regulujące kontrolęurzędowążywności i pasz. Celem prezentacji była ocena podejścia do kontroli jakości handlowej pasz w świetle nowych wymagańdotyczących laboratoriów badawczych upoważnionych do badańw ramach urzędowej kontroli pasz oraz ocena wymagańdotyczących głównie metod badańz uwzględnieniem pobierania i przygotowania próbek oraz interpretacji wyników badańpod kątem przydatności do oceny zgodności.
Kryteria w ocenie bezpieczeństwa stosowania kokcydiostatyków jako dodatków paszowych – prof. T. Szprengier-Juszkiewicz, PIWet-PIB Puławy.Prof. Szprengier-Juszkiewicz podkreśliła dużąskalęzastosowańkokcydiostatyków w hodowli i tuczu, zwłaszcza drobiu oraz aktualne zmiany w przepisach regulujących ten obszar, zwłaszcza dotyczących problemu zanieczyszczeń krzyżowych i maksymalnych zawartości kokcydiostatyków w paszach niedocelowych. Ustalane nowe kryteria bezpieczeństwa, stawiająnowe wymagania analityczne dla laboratoryjnej kontroli zanieczyszczeńpasz niedocelowych kokcydiostatykami. Wiąże sięto z koniecznościąutrzymywania gotowości analitycznej, opracowywania i walidowania nowych metod stosowanych do oznaczania kokcydiostatyków w paszach oraz utrzymywania laboratoriów urzędowych, wykazujących siędowodami biegłości w zakresie wykonywania badańdiagnostycznych dotyczących oznaczania kokcydiostatyków.
Urzędowa kontrola substancji przeciwbakteryjnych w paszach i wodzie. Dr Monika Przeniosło-Siwczyńska, prof. Krzysztof Kwiatek, PIWet-PIB Puławy.
Celem prezentacji było zapoznanie uczestników z tematem stosowania substancji przeciwbakteryjnych w hodowli zwierząt gospodarskich. Niedawne doniesienia medialne na temat nadużywania lub nielegalnego stosowania antybiotyków i innych produktów leczniczych weterynaryjnych u tych zwierząt ponownie zwróciły uwagę na właściwe i rozważne stosowanie antybiotyków w leczeniu i hodowli zwierząt żywnościowych. W referacie przedstawiono historięstosowania antybiotyków w hodowli i żywieniu zwierząt, omówiono przyczyny i aspekty związane z wprowadzeniem restrykcji dotyczących stosowania antybiotyków jako tzw. antybiotykowych stymulatorów wzrostu w żywieniu zwierząt. Przedstawiono równieżzasady prowadzenia urzędowej kontroli w zakresie monitorowania występowania substancji przeciwbakteryjnych w paszach i wodzie przeznaczonej do pojenia zwierząt, zaprezentowano stosowane metody badańoraz przedstawiono wyniki badańprzeprowadzonych w Zakładzie Higieny Pasz w 2013 roku.
Kontrola procesów w produkcji pasz w aspekcie zapewnienia ich bezpieczeństwa i jakości – dr hab. K. Zawiślak, UP Lublin.Referujący zwróciłuwagęna zagrożenia w procesie produkcji pasz przemysłowych i możliwości ich ograniczenia poprzez wdrożenie systemu HACCP. System powinien obejmowaćkontrolęmateriałów paszowych i półproduktów stosowanych przy wytwarzaniu mieszanek paszowych, miejsca potencjalnych zanieczyszczeńproduktów, zapewnienie rozdziału materiałów do produkcji i gotowego wyrobu, działania w przypadku możliwości przetrwania czynników niepożądanych i szkodliwych w warunkach produkcji (np. podczas procesu rozpoczęcia granulowania i niższej temperatury od tej w pełnym cyklu procesu – dodatek zakwaszacza), kontrola opakowań, kontrola cech pasz, właściwe zarządzanie procesem ażdo wstrzymania produkcji w uzasadnionych przypadkach zagrożeń. Uwaga została zwrócona na krytyczne punkty kontroli, potrzebęrejestracji krytycznych wartości, dokumentowanie funkcjonowania systemu HACCP, audyty wewnętrzne.
Kontrola pozostałości środków ochrony roślin w paszach – ocena wyników monitorowania pasz - prof. B. Gusowski, IOR-PIB Poznań. Zaprezentowano wyniki badańmonitoringowych pasz w zakresie pozostałości środków ochrony roślin (ś.o.r), prowadzone przez IZ PIB KLP w Lublinie, we współpracy z IOR w Poznaniu. W latach 2010-2013 zbadano 106 próbek pasz: 23 próbki zbóż, 50 próbek przetworów zbożowych, 3 próbki nasion roślin oleistych, 9 próbek przetworów roślin oleistych, 1 próbkęnasion strączkowych, 16 próbek mieszanek paszowych roślinnych i 4 próbki drożdży paszowych. Ogółem oznaczano pozostałości 165 związków. W 26 spośród 106 badanych próbek, czyli 24,5% ogółu analizowanych stwierdzono obecnośćpozostałości ś.o.r. Wykryto pozostałości 10 spośród 165 poszukiwanych związków, w tym 4 insektycydów (chloropyrifos metylowy, deltmetrynę, pirydabe i pirymifos metylowy) i 6 fungicydów (azoksystrobinę, boskalid, epoksykonazol, pyraklostrobinę, tebukonazol i tetrakonazol). Pozostałości wykrywano w próbkach drożdży paszowych (75,0%), przetworów zbożowych (38,0%) i mieszanek paszowych roślinnych (25,0%). Nie wykryto pozostałości w zbożach, nasionach roślin oleistych i ich przetworach oraz nasionach roślin strączkowych. Pozostałości ś.o.r. występowały najczęściej w otrębach pszennych (78,9% próbek), drożdżach paszowych (75,0%) i otrębach żytnich (50,0% próbek). Do najczęściej wykrywanych związków należały: pirymifos metylowy w 19 próbkach (17,9%) – w mieszankach paszowych roślinnych, otrębach pszennych i żytnich oraz tebukonazol w 6 próbkach (5,7%) – w drożdżach paszowych i otrębach pszennych. Spośród 106 badanych próbek żadna nie zawierała pozostałości wyższych niżdopuszczalne.
Skażenia grzybami pleśniowymi i mikotoksynami surowców i pasz w 2013 r. - dr M. Twarużek, mgr A. Błajet-Kosicka, mgr R. Kosicki, mgr E. Soszczyńska, prof. J. Grajewski - UKW Bydgoszcz.Wykład na powyższy temat przedstawiłprof. Grajewski. Badano ziarno zbóż, ziarno kukurydzy, mieszanki paszowe i kiszonki. Status mikologiczny badanych próbek byłgorszy niżw roku 2012. Podobne jak w latach poprzednich, najwyższąliczbęgrzybów, pleśni i drożdży stwierdzono w ziarnie kukurydzy. W próbkach w/w pasz badano następujące mikotoksyny: aflatoksyny, ochratoksynęA, deoksyniwalenol, zearalenon, niwalenol, fumonizyny FB1 i FB2, toksynęT-2 i HT-2. Stopieńzanieczyszczenia zależałod badanej mikotoksyny i rodzaju paszy. Najwyższe zawartości trichotecen i zearalenonu stwierdzono w ziarnie kukurydzy.
Możliwości zastosowania spektrometrii bliskiej podczerwieni w urzędowej kontroli pasz - dr. W. Korol, S. Walczyński, G. Bielecka, J. Rubaj A. Sawicka - IZPIB KLP Lublin. Wydanie normy PN-EN ISO 12099:2013 „Pasze, ziarno zbóżi produkty przemiału – Wytyczne stosowania spektrometrii bliskiej podczerwieni” w języku polskim, stworzyło możliwości zastosowania jednolitego standardu sprawdzania metody NIRS i jej walidacji w laboratorium. Metoda NIRS umożliwia szybkie i tanie badanie takich składników w paszach, jak wilgotność, białko, popiół, tłuszcz, włókno, skrobia. Istniejąmożliwości badańtakich składników, jak cukry, włókno ADF i NDF. Ponadto metoda NIRS może byćwykorzystana do szacowania EM mieszanek paszowych i badańhomogeniczności pasz. W prezentacji przedstawiono wyniki walidacji metody NIRS w oparciu o normęPN-EN ISO 12099:2013 i możliwości jej wykorzystania na potrzeby badańurzędowych pasz jako metody przesiewowej.
Wyniki urzędowej kontroli pasz w roku 2013. Aktualne zagadnienia nadzoru paszowego w Polsce. – dr J. Boruta – GIW Warszawa. W swoim wystąpieniu dr Boruta pokreślił, że kontroli podlegająwszystkie pasze wytwarzane w kraju lub sprowadzane z zagranicy. W roku 2013 liczba podmiotów objętych nadzorem wyniosła 592002, w tym 1166 zatwierdzonych i 590836 zarejestrowanych. Następnie przedstawiłwyniki monitoringu w roku 2013 i najważniejsze problemy w urzędowej kontroli pasz w 2014 r. tj. monitoring wody. Podstawowym kryterium prowadzenia urzędowych kontroli i monitoringu pasz jest analiza ryzyka. W roku 2013 stwierdzono m.in. dodatnie wyniki badania Salmonella 58/3824 (1,52%) i niedozwolonego białka zwierzęcego 64/8015 ( 0,80%). Najczęściej stwierdzane niezgodności dotyczyły nielegalnego stosowania mączek mięsno-kostnych, przypadków wykrycia Salmonella w materiałach paszowych, niewłaściwego oznakowania pasz, stwierdzanie pasz na rynku pochodzących od podmiotów nieuprawnionych, nieprzestrzegania poziomów kokcydiostatyków w paszach docelowych /nie docelowych, wprowadzania do obrotu niezarejestrowanych produktów lekarskich weterynaryjnych pod pozorem wytwarzania mieszanek paszowych uzupełniających, pasz dietetycznych i tzw. suplementów diety oraz środków pielęgnacyjnych. W roku 2014 wprowadzono następujące zmiany w kontroli urzędowej pasz: wprowadzono monitoring wody w kierunku substancji przeciwbakteryjnych (3320 próbek), zmniejszono ilośćpróbek w kierunku PAP (do 2700), wprowadzono nowe podejście do badania GMO polegające na jakościowym badaniu wszystkich produktów GMO (screening) a następnie ilościowym oznaczaniu wykrytych modyfikacji, zwiększono liczbębadanych próbek w kierunku kokcydiostatyków w paszach docelowych i niedocelowych do 640, zwiększono badania aminokwasów lizyny i metioniny do 64 próbek oraz badania homogeniczności pasz do 240 próbek. W październiku 2013 odbyła siękontrola FVO dotycząca nadzoru nad paszami. Najważniejsze zalecenia to potrzeba rozszerzenia szkoleńinspektorów IW, korekta list kontrolnych ukierunkowana na przetwórstwo rolno-spożywcze (młyny, browary), opis niezgodności w listach kontrolnych (aktualnie tylko zaznaczenie). Na zakończenie dr Boruta przedstawiłzmiany ustawy o ochronie zdrowia zwierząt w sprawie kar za nielegalne stosowanie mączek mięsno –kostnych (Dz. U. 2014, poz. 29) i nowe Rozporządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie wysokości kar za nielegalne stosowanie mączek mięsno-kostnych (kary administracyjne do 90 000 PLN). Podkreślił, że zapowiedźwprowadzenia kar skutecznie ograniczyła przypadki stosowania mączek zwierzęcych w żywieniu zwierząt w roku 2013.
Referat: Aktualny stan w zakresie stosowania i kontroli PAP w żywieniu zwierząt - dr Anna Weiner, prof. K. Kwiatek. - PIWet-PIB Puławy.
W prezentacji dr Weiner podała aktualne dane w zakresie dopuszczalności stosowania materiałów pochodzenia zwierzęcego w żywieniu przeżuwaczy i zwierząt monogastrycznych. Zgodnie z zaleceniami w żywieniu przeżuwaczy można stosowaćmleko i produkty pochodne, siaręoraz produkty z siary, jaja i produkty pochodne, kolagen i żelatynępochodzące od zwierząt innych niżprzeżuwacze, hydrolizaty białkowe pochodzące z części zwierząt innych niżprzeżuwacze lub ze skór i skórek przeżuwaczy. Ponadto w żywieniu nieodsadzonych przeżuwaczy można stosowaćpreparaty mlekozastępcze wytworzone z mączki rybnej. Zwierzęta monogastryczne można żywićhydrolizatami białkowymi pochodzącymi ze zwierząt innych niżprzeżuwacze lub ze skór i skórek przeżuwaczy, mączkąrybną, dwuzasadowym fosforanem wapnia i trójzasadowym fosforanem wapnia oraz produktami z krwi pochodzącymi od zwierząt innych niżprzeżuwacze. Zgodnie z tym rozporządzeniem w żywieniu ryb można stosowaćprzetworzone białka zwierzęce inne niżmączka rybna pochodzące od zwierząt nieprzeżuwających. Ponadto prowadzone sąintensywne badania nad opracowaniem wiarygodnej metody identyfikacji gatunkowej przetworzonego białka pochodzenia zwierzęcego, w celu uchylenia zakazu stosowania tego rodzaju białek w żywieniu zwierząt gospodarskich.
Parametry jakości i bezpieczeństwa mikrobiologicznego pasz - dr E. Kukier, dr T. Grenda, mgr M. Goldsztejn, prof. K. Kwiatek
W referacie wskazano na promowane w ostatnich latach hasło „jedno zdrowie”, mające na celu ochronęzdrowia człowieka poprzez eliminowanie czynników zagrożeńw całym łańcuchu żywnościowym. Do największych zagrożeńbiologicznych w paszach zaliczono pałeczki Salmonella spp., których źródłem sąnajczęściej śruty z nasion roślin oleistych i mączki rybne. W drugiej kolejności wymienione zostały mikroorganizmy przetrwalnikujące, oporne na działanie temperatury w trakcie produkcji pasz (Clostridium, Bacillus, pleśnie), ale równieżEscherichia coli O157:H7 i Listeria monocytogenes. W dobie narastającej oporności drobnoustrojów na substancje antybakteryjne, jako trzecie zagrożenie biologiczne wskazano antybiotykooporne bakterie lub geny oporności. Podkreślono równieżznaczenie w produkcji pierwotnej tzw. wskaźników higienicznych, do których należąliczba bakterii tlenowych, liczba drobnoustrojów, liczba grzybów, liczba Enterobacteriaceae czy miano Clostridium spp.
Referat: Ocena wartości odżywczej pasz na podstawie badańchemicznych – dr W. Korol, dr J.Rubaj, dr inż. G Bielecka – IZPIB KLP Lublin. Przedstawiono informacjęo składzie chemicznym i wartości pokarmowej materiałów paszowych na podstawie wyników monitorowania pasz prowadzonych w IZ PIB KLP w Lublinie w ramach programu wieloletniego w latach 2006-2013. Przy opracowaniu danych składu chemicznego i wartości pokarmowej wybranych materiałów paszowych wykorzystano aktualne wymagania w zakresie wprowadzania na rynek i stosowania materiałów paszowych w produkcji pasz. Opracowane dane mogąbyćwykorzystane przez producentów materiałów paszowych i wytwórców mieszanek paszowych w celu poprawy jakości i bezpieczeństwa wytwarzanych pasz, właściwego oznakowania materiałów paszowych, oceny potrzeby standaryzacji materiałów paszowych, zakresu obowiązkowej deklaracji składników pokarmowych. Ponadto wyniki badańmateriałów paszowych przekazano do Bazy Analiz Chemicznych (BACh) pasz prowadzonej przez Instytut Zootechniki PIB.
Podczas konferencji prezentowano także interesujące doniesienia z zakresu metod badania tetracyklin i fluorochinolonów w wodzie, przedstawiono problem skażenia pasz chloramfenikolem, aktualne zalecenia w zakresie pobierania próbek pasz i możliwości oszacowania niepewności pobierania próbek, aktualne zasady urzędowej kontroli pasz GMO i wyniki kontroli w tym zakresie. Uczestnicy konferencji przygotowali również23 doniesienia posterowe, zamieszczone w materiałach konferencyjnych. Tematyka posterów była różnorodna. Przygotowano 5 posterów dotyczących metod badańpasz i ich walidacji, w tym oznaczania zawartości wody w paszach metodąKarla Fischera, badania aminokwasów metodąUPLC, wykrywania i ilościowego oznaczania pasz GMO, zastosowania rt-PCR do identyfikacji maczek drobiowych i wieprzowych w paszach, zastosowania ekstrakcji rozpuszczalnikami w systemie zamkniętym (ASE) przy oznaczaniu kokcydiostatyków w premiksach. Kilka posterów (8) poświęcono wynikom badańbiegłości i porównańmiędzylaboratoryjnych oraz oceny kompetencji laboratoriów upoważnionych do badańw ramach urzędowego nadzoru. Kolejne postery dotyczyły wyników badańdioksyn w ramach urzędowej kontroli w roku 2013, mikotoksym w paszach badanych w latach 2009-2013 i innych zagrożeń.
Oferty produktów na stoiskach prezentowały firmy Noack Polen, Foss Polska i Bellaco Sp. z o.o. Ponadto przedstawiciele Noack Polen przygotowali prezentacjęfirmową.
Referatom i doniesieniom towarzyszyło zainteresowanie tematykąkonferencji o czym świadczyła ożywiona dyskusja i pytania do autorów referatów i doniesień. Nie zawsze znajdowano jednoznaczne odpowiedzi; rozwiązanie niektórych problemów będzie wymagało dalszych badań, dodatkowych analiz i uzgodnień. Nie bez znaczenia była jednak możliwośćspotkańw gronie zainteresowanych osób, podzielenia siędoświadczeniami, kuluarowych rozważańproblemów nurtujących producentów pasz, pracowników laboratoriów ZHW i inspektorów IW.
